Tom Metcalfe
Pompeii’de bulunan İsis Tapınağı’nda hafriyatlar gerçekleştiren arkeologlar, büyük ihtimalle tapınağının küçültülmesinin akabinde tanrıçanın gönlünü almak emeliyle düzinelerce kuşun yendiği ayinsel bir ziyafetten geriye kalanları açığa çıkardılar.
27 Nisan’da Milletlerarası Osteoarkeoloji Dergisi’nde yayınlanan bir araştırmada aktarıldığı kadarıyla, bulgular, M.S. birinci yüzyılda Roma toplumunda yerleşmiş bir Mısır inancı olan İsis tapıncı açısından kuşların taşıdığı kıymeti gözler önüne seriyor.
İtalya’daki Miras Bilimleri Enstitüsü’nde arkeolog ve araştırma makalesinin başyazarı olan Chiara Corbino, e-postayla verdiği bir demeçte, “Ayin… büyük ihtimalle tapınağı küçülten tadilatları telafi etmek hedefiyle, tek bir gün içinde üç Isis rahibi tarafından gerçekleştirilmişti” diyor.
Pompeii, M.S. 79 yılında Vezüv Yanardağı lav püskürtmeye başladığında harap olan varlıklı bir Roma tatil kentiydi. Altı metre derinliğe sahip bir volkanik kül katmanının altına gömüldü ve erken Roma İmparatorluğu’nda süren ömrün anlık bir imgesine ulaşmak emeliyle evreli biçimde kazıldı.
Corbino, kelam konusu tadilatın, M.S. 62 yılında tapınağa hasar veren bir sarsıntının akabinde gerçekleştirilmiş üzere göründüğünü, hâl böyleyken, ziyafetin o yıl ile M.S. 79 yılında yaşanan patlama ortasında düzenlenmiş olması gerektiğini aktarıyor.
Alandaki hafriyatlarda en az sekiz tavuk, bir kaz, bir kumru, bir domuz ve iki istiridyenin kömürleşmiş kalıntılarına ulaşıldığı; etin bir kısmının rahipler tarafından pişirilip yendiği, geri kalan kısmının ise Isis’e adak olarak yere bırakıldığı belirtiliyor.
Antik Mısırlıların ‘Aset’ ya da ‘Eset’ ismiyle tanıdığı “büyük annenin” Yunanca karşılığı olan ‘Isis’, birçok vakit kuş kanatlarıyla tasvir edilirdi ve kimi arkeologlar onun geçmişte şahin başlı Mısır yaradanı ‘Horus’ üzere bir kuş-tanrıça olabileceğini düşünüyor.
Yeni bulgular, kuşların Isis kültünün merkezinde yer aldığına ait daha fazla delil barındırıyor. Makale muharrirleri, “Bu araştırma, kuş kurban etmenin Isis ayinlerinin önemli bir modülü olduğunu teyit ediyor” diyorlar.
ISIS İNANCI
Isis inancı, Mısır’dan Yunanistan’a yayılarak M.Ö. I. yüzyılda Roma dünyasının bir kesimi haline geldi.
Araştırmaya dahil olmayan ve İsviçre’deki Basel Üniversitesi’nde tarihçi ve arkeolog olan Sabine Deschler-Erb, Roma İmparatorluğu’ndaki asker, yönetici ve tüccar hareketliliğinin Isis inancı üzere Doğu dinlerinin yayılmasına aracılık ettiğini söylüyor.
Aktardığı kadarıyla, inanç sistemin ritüelleri kapalıydı ve yazılmalarına müsaade verilmiyordu; hâl böyleyken, günümüzde bunlara ait bilgiye ulaşmanın yegâne yolu arkeoloji. Isis tarikatı kelam konusu olduğunda, kurban kalıntıları şu ana dek yalnızca Yunanistan, İspanya ve Almanya’da bulundu.
Deschler-Erb, “Pompeii’de gerçekleştirilen araştırma, İtalya’daki bir Isis tapınağına ait birinci arkeozoolojik araştırma oldu” diye ekliyor.
KURBAN EDİLEN HAYVANLAR
Araştırmaya dahil olmayan ve ABD’deki Colorado Boulder Üniversitesi’nde bir tarihçi olan Isabel Köster, Pompeii’de ulaşılan kalıntıların, Isis Tapınağı ve Magna Mater üzere Roma sonlarında kalan Isis tapınaklarında rastlanan kuş kurbanların kalıntılarına benzediğini belirtiyor.
Öte yandan, araştırmaya dahil olmayan ve misyonunu Hollanda’da bulunan Groningen Üniversitesi’nde tarihçi ve fahri profesör olarak sürdüren Jan Bremmer, Pompeii’de adak olarak sunulan tavuk ve kazların, Isis’in o devirde Roma ibadetinde önemli bir tanrıça olmadığını düşündürdüğünü lisana getiriyor. Sığır ve gibisi hayvanların sunulduğu ilahları hatırlatarak, “Genellikle onlara daha kıymetli hayvanlar sunuluyordu” diyor.
Hangi çeşitten olursa olsun, kurbanlık hayvanlar birden fazla vakit, gereken dualar okunurken ya da ilahiler söylenirken düzenlenen bir merasimle öldürülürdü. Akabinde, et çoklukla yakılırdı ve bir kısmı rabbe ikram edilirdi. Geriye kalan kısmı klasik olarak rahipler ve kurban için ödeme yapan şahıslar tarafından pişirilip birlikte yenirdi.
Londra Üniversitesi’nin Royal Holloway yerleşkesinde vazifesini sürdüren ve araştırmaya dahil olmayan bir arkeolog olan Erica Rowan, Pompeii’de keşfedilen kuş adaklar ile öbür yerlerde Isis’e adanan hayvanlar ortasında hem benzerlikler hem de farklılıklar olduğunun altını çiziyor. Mesela, Almanya’daki Mainz ve Yunanistan’daki Delos bölgelerinde Isis’e sunulan hayvan kurbanlar, artlarında önemli kalıntılar bırakmaktan çok neredeyse büsbütün küle dönmüştü; İspanya’da bulunan Baelo Claudia hafriyat alanında kuşların yanı sıra sığır ve balık kalıntılarına da rastlandı.
Rowan, “Çeşitli cemaat ya da tarikat üyeleri ortasında besbelli bir bağlantının sürdüğünü ortaya koyacak seviyede benziyorlar” diyor.
Yazının özgünü Live Science sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)